Τον Φεβρουάριο 2021 δημοσιεύτηκε στο American Bee Journal μία συνταγή οξαλικού oξέος και γλυκερίνης από τον Randy Oliver. Πρόκειται για σπογγοπετσέτες εμποτισμένες με Οξαλικό και Γλυκερίνη με μεγάλη αναλογία οξαλικού οξέως (~1:1 κατά βάρος) και χωρίς νερό (το άρθρο εδώ). Η νέα συνταγή μου κίνησε άμεσα το ενδιαφέρον και θα παρουσιαστεί αναλυτικά.
Η βασική διαφορά της σε σχέση με τις δημοφιλείς συνταγές Ο.Ο./γλυκερίνης είναι ότι σε αυτή τη συνταγή παρασκευάζεται κάτι σχετικά αδρανές το οποίο απελευθερώνει το οξαλικό οξύ σε μικρές ποσότητες. Αντιθέτως, οι μέχρι τώρα συνταγές είναι φτιαγμένες για γρήγορη διασπορά του οργανικού οξέος μέσα στην κυψέλη. Η συνταγή δουλεύει φαρμακοτεχνικά ως εξής. Τα vettex, τα οποία εμποτίζονται στο μίγμα και γίνονται σαν λαστιχιένια, τοποθετούνται επάνω στα πλαίσια της γονοφωλιάς σε διόρωφα μελίσσια. Η υγρασία από τον γόνο σιγά σιγά τα μαλακώνει κι έτσι αποδεσμεύεται σταδιακά η γλυκερίνη με το οξαλικό οξύ. Τα vettex μπορούν να παραμείνουν 45-60 ημέρες εντός της κυψέλης σκοτώνοντας αρκετές βαρρόα και προκαλώντας σοβαρές διαταραχές στον κύκλο αναπαραγωγής τους.
Παρασκευή
Αρχικά, κόβονται οι σπογγοπετσέτες διαστάσεων ~ 20 x 17,5 cm στη μέση. Χρειαζόμαστε δύο μισά πετσετάκια για κάθε διόρωφο μελίσσι. Ένα πετσετάκι μπορεί να κοπεί στα 2, ή και στα 4 κομμάτια. Η παρασκευή γίνεται με τον κλασσικό τρόπο παρασκευής των ταινιών Ο.Ο/γλυκερίνης με θέρμανση των υλικών σε γυάλινο δοχείο εμβαπτισμένο σε μπεν μαρί.
- Ανακατεύονται ίσα βάρη διένυδρου Ο.Ο. και γλυκερίνης έως ότου διαυγαστεί το μίγμα. Για πιο γρήγορη διάλυση, γίνεται εμβάπτισμα του βάζου διάλυσης σε κατσαρολάκι με νερό στη χαμηλή φωτιά.
- Μόλις το μίγμα αρχίσει να διαυγάζεται, κάτι που παίρνει χρόνο, ανακατεύουμε καλά για να διαλυθεί εντελώς κάθε κρύσταλλος οξαλικού οξέως.
- Το μίγμα ρίχνεται ζεστό επάνω στα vettex για να εμποτιστούν. Αν αφεθεί να κρυώσει δεν μπορούμε πια να το μεταχειριστούμε.
- Τα vettex αφήνονται να κρυώσουν πάνω σε χαρτόνι (χαρτόκουτα, χαρτί «οντουλέ» κτλ) σε ηρεμία και χωρίς να στραγγίξουν. Η περίσσεια του μίγματος θα απορροφηθεί από το χαρτόνι.
- Ύστερα, φυλάσσονται σε ξηρό μέρος μαζί με το χαρτόνι τους από κάτω (για να μην πατηθούν κτλ). Μιας και η εφαρμογή γίνεται το καλοκαίρι, μπορούν να φυλαχθούν κοντά σε ένα air-condition.
Προσοχή να μην χρησιμοποιούνται μεταλλικά σκεύη σε απ’ ευθείας επαφή με το οξαλικό οξύ γιατί γίνεται οξείδωση (ακόμη και στα ανοξείδωτα γίνεται αποχρωματισμός). Πρέπει επίσης να λαμβάνονται μέτρα προστασίας (γάντια) και το μίγμα να εποπτεύεται συνέχεια για να μην υπερθερμανθεί. Επαναλαμβάνεται, ότι στη συνταγή δεν μπαίνει καθόλου νερό. Έτσι, το τελικό μίγμα δεν στερεοποιείται όταν κρυώσει.
Κάθε κομμάτι vettex κομμένο στη μέση, συγκρατεί από 40 έως 50 γραμμάρια μίγματος ανάλογα την μάρκα του vettex. Για κάθε ένα μελίσσι πρέπει να υπολογίσουμε ότι χρειαζόμαστε 50 γραμμάρια διένυδρου Οξαλικού οξέος και 50 γραμμάρια γλυκερίνης.
Εφαρμογή
Η εφαρμογή γίνεται σε μεγάλα μελίσσια ανάμεσα στη φωλιά και το πάτωμα. Τα πλαίσια με ανοικτό γόνο μεταφέρονται στη γονοφωλιά έτσι ώστε η υγρασία τους να απορροφάται από τα vettex και να απελευθερωνεται μικρές ποσότητες Ο.Ο. και γλυκερίνης. Τα μελίσσια που είναι μικρότερα των 17-18 πλαισίων λαμβάνουν τα ίδια κομμάτια με τα μεγαλύτερα τους. Μας ενδιαφέρει η επιφάνεια αποδέσμευσης κι όχι κάποια διαφορά στη δόση του οξαλικού.
- Σε κάθε επιθεώρηση (πχ. ανά 15 μέρες) τα vettex πρέπει αλλάζουν θέση γιατί οι μέλισσες μαθαίνουν να τα αποφεύγουν.
- Εαν για κάποιο λόγο το μελίσσι εγκαταλείψει τη γονοφωλιά και μετακινηθεί προς το πάτωμα («κούφιος» γονοθάλαμος), τότε η συνταγή δεν δουλεύει καλά γιατί οι υδρατμοί που παράγει ο ανοικτός γόνος δεν θα φτάνουν τις σπογγοπετσέτες.
- Για τον ίδιο λόγο ενδέχεται να μη δουλέψουν σωστά τα vettex σε μελίσσια με μικρομεσαίους πληθυσμούς,
- Για να εμποδιστεί η άνοδος της βασίλισσας στο πάτωμα το καλοκαιρι μπορούν να μεταφερθούν σε αυτό οι ανοιχτόχρωμες κερήθρες στο κέντρο και οι παλιές να τοποθετηθούν στα πλάγια.
Δοκιμές
Η συνταγή δοκιμάστηκε για 30 ημέρες (Ιούλιος 2021) σε λίγα μελίσσια χωρισμένα σε δύο ομάδες των 5 μελισσιών. Μία ομάδα πήρε τη συνταγή και μία αποτέλεσε τους μάρτυρες. Τα δεδομένα που μπόρεσαν να αντληθούν ήταν περιορισμένα λόγω των έκτακτων απαγορεύσεων της πυροπροστασίας, καθώς δεν μπορούσα να προσεγγίσω το μελισσοκομείο. Πιο αναλυτικά πειράματα θα επαναληφθούν άνοιξη-καλοκαίρι του 2022.
Δυστυχώς, τόσο η ομάδα του πειράματος, όσο και η ομάδα των μαρτύρων χρειάστηκαν, στην μετέπειτα πορεία της χρονιάς, επέμβαση με amitraz για ελεγχθεί η βαρρόα. Τα ενθαρρυντικά σημάδια όμως ήταν ότι η ομάδα που έλαβε τη συνταγή κρατούσε περισσότερο πληθυσμό σε σχέση με τους εμφανώς πιο καταβεβλημένους μάρτυρες. Η διαφορά στους πληθυσμούς αποδίδεται στο γεγονός ότι για το διάστημα εφαρμογής (30 ημέρες), η βαρρόα δεν προσέβαλλε αρκετά τον γόνο αλλά παρέμενε πάνω στις μέλισσες. Έτσι, φαίνεται ότι τα μελίσσια πήραν μία ανάσα από τις ιώσεις του γόνου. Παρόμοια παρατήρηση αναφέρεται και στα πειράματα του Randy Oliver. Ίσως, στη δική μας περίπτωση οι 30 ημέρες να μην ήταν αρκετές ώστε να σκοτώσουν ικανό αριθμό βαρρόα.
Αξιοσημείωτη είναι και η πολύ καλύτερη ανοχή που δείχνουν οι μέλισσες στην εν λόγω συνταγή σε σύγκριση με τις ταινίες οξαλικού γλυκερίνης του εμπορίου (αυτές έχουν χονδρικά 1 μέρος βάρους Ο.Ο και 2 μέρη βάρους Γλυκερίνης). Γενικότερα, τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η μελισσοκομία με ανεπιθύμητες ενέργειες σχετιζόμενες με το Οξαλικό οξύ μπορούν να αναζητηθούν στη δράση του οξαλικού οξέως, αλλά και στις ανεπιθύμητες για τη μέλισσα ιδιότητες της γλυκερίνης. Πάντα ήμουν σκεπτικός πως γίνεται το οξαλικό οξύ να θεωρείται «δραστική ουσία» τη στιγμή που χρειαζεται να μπεί στην κάθε κυψέλη με τα γραμμάρια (για να μη πω με τη χούφτα και γίνω υπερβολικός). Είναι ουσία η οποία δεν έχει καμία σχέση με τα συνθετικά ακαρεοκτόνα που δρούν σε μικρές ποσότητες και στοχευμένα στο νευρικό σύστημα των ακάρεων και αφήνουν τη μέλισσα σχεδόν ανεπηρρεαστη (αναφέρομαι στα ακαρεοκτόνα στις «καθαρές» τους μορφές).
Η βιολογική αυτή συνταγή θα ξαναδοκιμαστεί σε μεγαλύτερη κλίμακα το επόμενο καλοκαίρι. Φαίνεται ιδανική για να συγκρατήσει το φορτίο βαρρόα στα μεγάλα μελίσσια την εποχή που μαζεύουν μέλι, καθώς την περίοδο αυτή δεν επιτρέπεται κάποια συμβατική θεραπεία με ακαρεοκτόνα.
Γιώργος Μήτσικας (Χημικός, Ερασιτέχνης Μελισσοκόμος)